Este vindeiro 13 de novembro a LNB aterra na capital da provincia coa celebración da XI edición do Aberto do Minho. A partir das 11 o máxico son do golpe da madeira contra madeira encherá a mañá do domingo no campo de Nadela.
Para ir facendo boca deixamos o interesante artigo que escribiu Ana Martínez para o segundo número da revista A Malha da asociación Mádia Leva!, encargada de organizar esta cuarta xornada da Conferencia Nai da Liga Nacional de Billarda.
Billarda e indixenismo
Calquera día, nun torreiro, praza, prado.., en calquera terreo máis ou menos chao, pódense escoitar toques con son a madeira, algúns máis secos, outros máis vibrantes e brincadeiros, ver carabullos voando polo aire, describindo movementos con aceleración variable, e a un grupo de palanadoras, que coma irredutíbeis galos, resisten e alentan o lexendario xogo da billarda. Para practicalo, precísanse dous paus, a billarda, máis pequena e afiada polas puntas, e o palán. Con el pícase a billarda, que está no chan, para levantala, e unha vez no aire, golpeala para lanzala o máis lonxe posible.
Tradicionalmente as regras e o xeito de xogar variaba segundo as zonas, igual que o nome, sendo tamén coñecida coma estornela, bigarda, bilarda, billa, lipe, lililape, pincha, coto… O que non cambia é a afición e disfrute que xeraba e xera, pois hoxe a billarda está moi viva! Actualmente unha chea de xogadoras e xogadores de todas as idades participamos na Liga Nacional de Billarda (LNB). Pero como naceu a idea que puxo en marcha o rexurdimento do xogo máis popular de antano de todas as aldeas, vilas e cidades de Galicia, que cada xornada reúne a case un cento de entusiastas? Co obxectivo de obter a resposta a esta e outras preguntas transcendentais, falamos con Xermán Viluba, autor intelectual e material deste proxecto revolucionario e palanador dos Remourelle Bulls, que en declaracións exclusivas para Mádia Leva! explica: “Eu sempre sitúo o inicio da LNB a finais do século XX porque a cousa foi tan intensa que nunca me preocupei de mirar o ano, ademais así queda moito mítico”. Pero non se pode falar da LNB sen falar da A.C.D. O Varal, que se crea no inicio do século XXI para artellar a primeira gran competición regular de billarda. Consciente da gran eiva existente en canto á falta dun tratamento de valor cara ó “a todas luces, o noso desporto nacional”, considerou profundar no tema. Nese momento, e aínda hoxe, a referencia era “a pelota vasca e o jai alai en Euskal Herria, o cricket na India e Pakistán, o fútbol australiano en Australia, as chegas de bois en Portugal, o hurling e fútbol gaélico en Irlanda, o lacrosse en Estados Unidos e o fútbol só de testa nas culturas indíxenas amazónicas…” Nese contexto, nun campo de herba no corazón de Bretoña, unha brutal tarde de choiva e lóstregos, sucede o primeiro fito na historia recente da billarda, a primeira acción da LNB con formato de adestramento. Aquel día, a billarda encetadora arrincou ca mesma bravura coa que corenta anos antes despegara o Sputnik do cosmódromo de Baikonur, que quere dicir “terras fértiles” en lingua kazajo. O paralelismo entre estes dous momentos de maiúscula importancia na historia da humanidade non remata aquí, pois como se dunha premonición se tratara, o significado do nome do satélite, “Compañeiro de viaxe, camarada”, foi un concepto que definiu dende o principio o estilo da billarda e da LNB. O seguinte paso foi realizar “o que sería o mítico primeiro manual do regulamento unificado da LNB, rachando así co minifundismo regulamentario que impedía unha verdadeira expansión do noso desporto nacional por todo o país. Foi editado coma suplemento do fanzine A Folha, explosiva publicación que producíamos e editabamos de xeito totalmente autoxestionado un colectivo de tres persoas que nos reuníamos nun piso franco en Mondoñedo”. O manual actuou coma un acelerante para que o lume da billarda fora incontible. Trala súa difusión, xente interesada púxose en contacto con Xermán para poñer en marcha os Abertos da LNB. “Arrincou así unha xeira imparábel de Abertos que orixinou o que hoxe é a gran e referencial competición regular da LNB, que tivo o seu primeiro estalo na pista da Anguieira de Barreiros, xusto ó carón das olas do embravecido Cantábrico”. Un grupo de enviadas especiais do Mádia Leva! desprazámonos ó histórico lugar para visitalo e escoitar de boca de Xermán o seu relato. Comprobamos de primeira man a impresión producida nos nosos corpos, (pel de pita e cabelos de punta), por contemplar onde comezara todo. A billarda, igual que a vida, abrírase de novo camiño dende o mar.
A súa evolución acadou unha dimensión estratosférica e hoxe un aberto da LNB, un partido de liga, é un gran evento deportivo-cultural-lúdico-enxebre. Como o seu nome indica, todo o mundo pode xogar, calquera que vaia pode participar, sen ter ido nunca, sen formar parte de ningún equipo… Os abertos son abertos! Calquera que pase por un terreo de xogo pode convertirse na revelación da xornada! A LNB é autoorganizada. Cada equipo encárgase de todo o necesario para xogar cada aberto e funcionamos sen subvencións nin a participación de ningunha administración.
Para imbuírse un pouco máis no mundo da billarda, velaquí uns conceptos chave para explicar con máis detalle como vai isto. En cada aberto da LNB xogamos cinco carreiras. Isto quere dicir que hai cinco oportunidades para intentar que a billarda entre no varal. O varal está ó fondo do campo. Son dúas varas verticais chantadas no chan, a unha distancia determinada a unha da outra. É o lugar ó que desexas chegar para puntuar. É un momento inesquecible a primeira vez que se entra no varal. En cada carreira cada xogadora ten a súa quenda, e o número total de golpes que pode realizar é variable. Se a primeira persoa que entra faino rápido, en poucos golpes ou incluso nun só, vai condicionar unha carreira máis rápida, posto que dende ese momento comeza a conta atrás dos golpes dispoñibles para o resto. Se unha billarda entra no varal dende a liña de saída nun só golpe é un varado. Aquí si que vale furar! Sobra dicir que esta é unha xogada de moito mérito ademais de espectacular, unha aspiración de calquera palanadora. En cada carreira, cada xogadora pode acadar unha puntuación de ata 5 puntos, polo que a puntuación máxima dun aberto é 25. Quen consegue esta proeza marcha para casa cun sorriso de orella a orella no medio dunha ovación multitudinaria. Pero máis alá dos aspectos físico-técnicos, tamén é moi salientable o seu aspecto inmaterial, pois coa billarda non só exercitamos o brazo dominante, xa que tamén fortalece a lingua, o espírito e moitas veces ata o bandullo. Así, en moitos lugares do país, unha chea de activistas alimentan á Conferencia Nai, berce da LNB, nun bucle de retroalimentación positiva ó que non se pode engaiolar.
Hoxe na Conferencia Norleste hai oito equipos, da Mariña, da Terra Chá e da comarca de Lugo. Incombustibles palanadoras conformamos os Remourelle Bulls, Billardeiros Musicais, Troitas Bravas, Carabullo, Chaínzos-Cadaval, Castiñeiro Milenario, Billarda Verde e Mádia Leva! Pero os abertos van máis alá. De Remourelle a Xunqueira de Ambía, da Ponte de Outeiro a Compostela, os toxos chegan ós campos de billarda en moitos lugares e eventos, organizándose numerosos abertos fóra de liga, dende festivais a festas patronais, dende festas da poesía á conmemoración do Día da Patria, dende inauguracións de centros sociais a vodas, bautizos e comunións… calquera aberto luce máis se inclúe o zoar dunhas billardas. Sendo nestas ocasións, moitas veces, cando a xente escoita por primeira a chamada da billarda e sinte nas súas mans a forza inconmesurable que proporciona empuñar o palán.
Paralelamente ó crecemento imparable da LNB, o Mádia Leva! medrou moito esta tempada, con fichaxes que aportaron enerxía e pulo ó equipo. Contamos con xogadoras con características técnicas do máis variado, o que nos confire un estilo de xogo flexible e dinámico, que abrangue adaptatibilidade a todos os terreos de xogo, con fochancas, con pozas.., acondicionamento a todas ás situacións climatolóxicas, con posibilidade de xogar a calquera hora do día e en calquera estado fisiolóxico, antes de xantar, despois… As nosas palanadoras máis cativas teñen grande mérito, sobre todo polo alto nivel de diversión e entusiasmo que acadan en cada encontro. Á par que o tamaño do equipo tamén medrou a actividade. Estamos tendo unha boa frecuencia de adestramentos, con circunstancias de sol e humidade ideais para manter as billardas en condicións aerodinámicas óptimas, e vimos de organizar dous abertos no mes de novembro, o XI Aberto do Miño, correspondente á terceira xornada da LNB 2021/2022, e un mini abertiño con magosto e foliada, cun palán antifascista único e orixinal como primeiro premio, obra do Rato Fumador, cerebro creativo do equipo. Precisamente neste último foi onde lle colleron o gusto á billarda as dúas últimas xogadoras que se incorporaron ó equipo. Ambos abertos tiveron gran acollemento e participación.
Para chegar ata aquí, o equipo de billarda Mádia Leva! pasou por varias etapas. Naceu no 2008 e nese ano tamén organizou o seu primeiro aberto, que non era de liga, no Pazo de Feiras de Lugo, ó cal deu cobertura mediática Tele Varal. Dende 2009 a 2014 este primeiro equipo do Mádia non parou e organizou abertos de liga todos os anos, ademais doutros coma no San Froilán, no Parque de Rosalía. Dende o 2014 ó 2018 precisouse un tempo para a reflexión contemplativa, e non houbo equipo do Mádia coma tal, tempo no que algúns integrantes realizaron unha estadía en Castroverde para contrastar técnicas e coñecer de primeira man outros métodos de xogo. En 2018 o xermolo do rexurdir do equipo empeza a coller forza coa organización da 5ª Xornada da Conferencia Norleste da LNB, o Aberto de Billarda do Miño, VIII Torneo Cidade de Lugo. E na tempada 2019/2020 volve a haber equipo, organizando xa en plena forma o aberto de liga en novembro do 2019, tendo un parón, xunto con toda a LNB, polos acontecementos biolóxicos mundiais, ata o 2021, cando reiniciamos a actividade cos abertos organizados recentemente.
Se despois deste fluxo de información a túa curiosidade por saber máis da billarda medrou exponencialmente e sintes unhas ganas irresistibles de botarlle a man a un palán e disparar un fungueirazo cal foguete o día da festa, estás preparada para formar parte da historia deste ancestral xogo. Ponte en contacto con nós se queres vir a un adestramento ou para enterarte das datas da LNB e doutros abertos. Na billarda todo o mundo é benvida! E lembra, o miolo disto está, como dixo Xermán, no berro “Billarda e Indixenismo Sempre!!!”
O Varal 